Czy tracimy czujność w kwestii afrykańskiego pomoru świń? Podczas gdy wilk jest u bram (1 z 2)

Trzy lata temu firma 333 przeprowadziła ankietę, żeby sprawdzić, jak branża ocenia ryzyko pojawienia się afrykańskiego pomoru świń (ASF) w kraju. W 2022 r. 65% uczestników ankiety uznało, że ASF stanowi bezpośrednie zagrożenie i wierzyło, że wirus pojawi się w ciągu mniej niż trzech lat. Jednak w przypadku niektórych krajów nie chodzi o to, czy wirus się pojawi, ale kiedy. Dlatego też niezbędne jest odpowiednie przygotowanie. W niniejszym artykule omówiono aktualną sytuację w Europie, kluczowe mechanizmy przenoszenia wirusa, skuteczne środki zapobiegawcze oraz działania przygotowawcze w odpowiedzi na zagrożenie ASF.

Obecna sytuacja dotycząca ASF: największe rozprzestrzenienie w historii.

ASF nigdy wcześniej nie był tak rozpowszechniony na całym świecie. W Unii Europejskiej choroba dotknęła obecnie 13 państw członkowskich. Chociaż krajom takim jak Belgia i Szwecja udało się wyeliminować wirusa po jego wykryciu, choroba nadal rozprzestrzenia się w innych regionach. W 2024 r. odnotowano ponad 14 000 przypadków wśród dzików, a chociaż liczba zgłoszeń ognisk choroby wśród świń domowych spadła o 83%, nadal dotyka ona gospodarstwa, zwłaszcza małe gospodarstwa w południowo-wschodniej Europie. Wirus rozprzestrzenia się na zachód (rysunek 1).

Jak rozprzestrzenia się ASF ?

ASF rozprzestrzenia się dwoma głównymi drogami: naturalną, która jest wolniejsza, ale stała, lub za pośrednictwem działań człowieka, która jest znacznie szybsza, nieprzewidywalna i trudna do opanowania.

Naturalne rozprzestrzenianie się występuje za pośrednictwem dzików, które pełnią rolę rezerwuaru. Jednym z przykładów jest rozprzestrzenianie się wirusa w całym regionie bałtyckim. Naturalne przemieszczanie się dzików w poszukiwaniu pożywienia lub podczas huczki ułatwia rozprzestrzenianie się infekcji. Środowisko odgrywa decydującą rolę w tej dynamice.

Czynniki, które bezpośrednio wpływają na kierunek i szybkość rozprzestrzeniania się, obejmują:

• Obecność naturalnych barier: duże rzeki, obszary miejskie, infrastruktura drogowa itp.
• Dostępność pożywienia.
• Rodzaj pokrywy roślinnej.
• Pora roku.

Na bardzo krótkich odległościach (<500 m) rolę mogą odgrywać nawet mechaniczne wektory, takie jak muchy stajenne (Stomoxys calcitrans). W każdym razie naturalne rozprzestrzenianie się nie przekracza 15–30 km rocznie, co oznacza, że jest bardzo powolne.

Każdy nowy przypadek występujący w odległości większej niż 100 km od obszaru zakażonego będzie najprawdopodobniej wynikiem działania człowieka.

Rozprzestrzenianie się wirusa przez człowieka jest trudną do przewidzenia drogą przenoszenia, która może spowodować przeniesienie wirusa np. na wyspę Hispaniola (Dominikana i Haiti) na Karaibach.

Wprowadzenie ASF przez działalność człowieka odbywa się głównie na dwa sposoby:

• Transport dzików lub żywych świń.
• Transport produktów mięsnych lub innych zakażonych materiałów.

Czy wiemy, w jaki sposób wirus się pojawił? Pogłoski

Bardzo trudno jest zidentyfikować konkretną przyczynę każdego pojawienia się wirusa, chociaż często pojawiają się niemożliwe do zweryfikowania spekulacje, na przykład:

• Gruzja, 2007 r.: Przypisuje się to resztkom jedzenia ze statków przybywających z Afryki, które mogły być wykorzystane do karmienia świń hodowanych na podwórkach.
• Czechy, Zlín, 2017 r.: Pogłoski wskazują na zakażone resztki jedzenia, prawdopodobnie pochodzące z kraju Europy Wschodniej, do których miały dostęp dziki żyjące na obrzeżach miast.
• Belgia, 2018 r.: Ta nieoczekiwana epidemia mogła być spowodowana nielegalnym importem i wypuszczeniem dzików z Polski.
• Szwecja, 2023 r.: Związana ze składowiskiem odpadów na obszarze wiejskim, do którego miały dostęp dziki.

Szlak morski stanowi realne zagrożenie. Oprócz przypadku Gruzji należy wziąć pod uwagę możliwość, że wirus dotarł do Genui (Włochy) poprzez międzynarodowy ruch morski. Kraje posiadające infrastrukturę morską nie powinny lekceważyć tego ryzyka.

Środki kontroli ASF u dzików

Doświadczenia europejskie pokazują, że kontrola ASF w populacjach dzików jest możliwa, ale wymaga nadzwyczajnych wysiłków. Scenariusze o największym prawdopodobieństwie powodzenia mają trzy kluczowe cechy wspólne:

• Jednorazowe wprowadzenie wirusa.
• Wczesne wykrycie.
• Natychmiastowa i dobrze skoordynowana reakcja.

Szwecji udało się wyeliminować chorobę dzięki wczesnemu wykryciu i natychmiastowemu wdrożeniu środków, takich jak strategiczne polowania, systematyczne usuwanie zakażonych zwłok, szybkie rozmieszczenie ogrodzeń ograniczających przemieszczanie się zwierząt oraz wzmocnienie bezpieczeństwa biologicznego w gospodarstwach hodujących świnie.

Kontrola staje się znacznie bardziej złożona, jeśli:

• ASF rozprzestrzenia się w formie frontu epidemii, jak w krajach bałtyckich.
• Istnieje wiele niezależnych punktów wejścia, jak we Włoszech.
• Wykrycie jest opóźnione.

W takich przypadkach środki interwencyjne tracą swoją skuteczność, zarządzanie się przedłuża, a koszty znacznie wzrastają (rysunek 2).

Jakich nowych narzędzi możemy się spodziewać?

Chociaż istnieją obiecujące projekty dotyczące opracowania szczepionek przeciwko ASF, postępy nie doprowadziły jeszcze do rozwiązania, które będzie dostępne w krótkim okresie. To samo dotyczy immunosterylizacji GnRH, która została zaproponowana w celu kontroli populacji dzików. Pomimo teoretycznych zalet, fakt, że immunosterylizacja musi być podawana indywidualnie i w formie zastrzyku, sprawia, że jest to opcja nieopłacalna w przypadku dzikich zwierząt, których populacje są liczne, rozproszone i trudno dostępne.

Integracja technologii, takich jak fotopułapki, telemetria, a nawet wykorzystanie dronów, otwiera nowe możliwości. Narzędzia te dostarczają niezbędnych danych na temat zagęszczenia, połączeń i wzorców przemieszczania się dzików, ułatwiając podejmowanie bardziej świadomych decyzji dostosowanych do kontekstu epidemiologicznego.

Obserwując sytuację w krajach, które niedawno zostały zarażone, nasuwa się oczywiste pytanie: czy jesteśmy przygotowani na to zagrożenie? Naszemu następnemu artykułowi poświęcimy ten temat.